Για τις παραδοσιακές κοινωνίες, η τίμηση των νεκρών ηρώων, η έμπρακτη μίμησή τους, η μεταφορά του μηνύματός τους στο παρόν και έτσι η διαιώνιση της ιερής παρουσίας τους, ήταν κάτι το φυσικό. Ήταν η αυτονόητη έκφραση μιας κοινωνίας, η εξωτερίκευση του μεταφυσικού της φορτίου. Αποτελούσε η τίμηση των νεκρών μια αναφορά στο κοινό παρελθόν και μια υπόσχεση για το κοινό μέλλον. Ήταν μια προσφορά και μια υπόσχεση.
Σήμερα όμως, ο κοινωνικός βίος απέχει πολύ από τα παραδοσιακά πρότυπα. Η ηρωική ζωή και ο ηρωικός θάνατος έχουν εκλείψει, και όταν τυχόν κάνουν την εμφάνισή τους, λοιδορούνται και απομυθοποιούνται. Σήμερα δεν υπάρχει κοινή πίστη στα ιερά. Οι νεκροί τιμώνται ιδιωτικώς από τους οικείους τους μέχρι και αυτοί οι τελευταίοι να περάσουν στην λήθη του θανάτου. Σήμερα απολείπεται η συλλογική πίστη στους νεκρούς σαν τροφοδότες του μέλλοντός μας, σαν αρωγούς και παραστάτες στο ταξίδι του Έθνους μέσα στην Ιστορία. Ο ήρωας αποτελεί μια γραφική καταγραφή για τις επετειακές εκδηλώσεις. Ένα ξόανο δίχως ζωή που δεν περικλείει νόημα και έτσι δεν μεταλαμπαδεύει νόημα.
Στο σημείο αυτό όμως εισέρχεται στην ιστορία ο Εθνικισμός, θέλοντας να ανοικοδομήσει την ιερότητα του ανθρωπίνου προσώπου και να προσδώσει σε αυτό τις μεταφυσικές του διαστάσεις. Ο ήρωας μέσω της εθνικιστικής ιδέας επανευρίσκει την διιστορική ταυτότητά του, την διαχρονική του φύση. Ακούγεται η επαγγελία του στους αιώνες, διασώζεται η πρότασή του για την ζωή και τον θάνατο. Ο Εθνικισμός εισάγει την προσωπική και συλλογική ευθύνη απέναντι στη κοινή ιστορική διαδρομή του έθνους, απέναντι στον κοινό τόπο που ορίζεται ως η γη των πατέρων, απέναντι στην οντότητα της φυλής που ενώνει το παρελθόν και το μέλλον και νοηματοδοτεί το παρόν.
Οι νεκροί θυμούνται όταν οι ζωντανοί θυμούνται. Οι νεκροί παραμένουν ζωντανοί και ομιλούν όταν εμείς, οι ζωντανοί, είμαστε πράγματι ζωντανοί, δηλαδή άγρυπνοι και συνειδητοποιημένοι. Όταν η ύπαρξη μας δεν περιορίζεται στην ικανοποίηση των αναγκών του παρόντος, αλλά αφουγκράζεται το παρελθόν και αναφέρεται στο κοινό μέλλον.
Το να μένει ζωντανή η θύμηση των νεκρών ηρώων διαμέσου της μεταμοντέρνας εποχής, σημαίνει ότι κάποιοι αρνήθηκαν αυτήν την εποχή, ότι κάποιοι οπλίζονται με αρματωσιές από άλλους κόσμους και εφορμούν για να κατακτήσουν ό,τι τους έχει στερηθεί, να εξυγιάνουν ό, τι έχει αλλοιωθεί.
Εκδικητές ή παρηγορητές, καταστροφείς ή χτίστες, σοφοί ή πολεμιστές, οι νεκροί έχουν την κατοικία τους σε αυτόν εδώ τον κόσμο, σε αυτά εδώ τα χώματα, τα χαλάσματα, τα μετερίζια. Και αναγγέλλουν συνεχώς την παρουσία τους. Σε αυτούς που θέλουν να τους ακούσουν…
Άγγελος Δημητρίου