Το «πρόσωπο» δηλώνει την ταυτότητα. Δηλώνει την κατανόηση του εαυτού, την αυτεπίγνωση, την συνειδητότητα.
Το «πρόσωπο» δηλώνει επίσης την ετερότητα. Κάθε πρόσωπο είναι μοναδικό και ανεπανάληπτο.
Τέλος, και πιο σημαντικό, το «πρόσωπο» δηλώνει την αναφορικότητα. Βρίσκεται – ακόμα και ετυμολογικά ο όρος- σε αναφορά προς κάτι το άλλο: βρίσκεται απέναντι στις παραστάσεις τις εξωτερικής πραγματικότητας και, το κυριότερο, βρίσκεται σε κοινωνία με το άλλο πρόσωπο.
Είναι λοιπόν, οι ταυτοτικές ετερότητές των προσώπων που συνιστούν την κοινότητα και αυτό αποτελεί μια οντολογική σταθερά πρωτογενή και πρωτόγονη, όσο και η ύπαρξη του ανθρώπου στον κόσμο.
Η κοινότητα πάλι, αποκτά την ιδιοπροσωπία της που την εκδηλώνει σαν πολιτισμική έκφραση. Διακρίνεται λοιπόν και η κοινότητα από ταυτότητα, ετερότητα, και αναφορικότητα. Από την αυτοσυνείδηση μιας πολιτισμικής και φυλετικής μονάδας, από την μοναδικότητα των χαρακτηριστικών της, από την αλληλεπίδραση με άλλες πολιτισμικές προσεγγίσεις.
Παρότι τα παραπάνω έχουν ειπωθεί και αναλυθεί πάλι και πάλι, είναι σημαντική η υπενθύμιση της καταγωγικής ουσίας του έθνους, και κατ’ επέκταση, της ενεργητικής του μορφοποίησης, του εθνικισμού.
Τρία στοιχεία: ταυτότητα, ετερότητα, αναφορικότητα, συγκροτούν και συνέχουν το έθνος, απηχούν τις αρχέγονες καταβολές του, συγκροτούν την οντολογική του αλήθεια.
Και σύμφωνα με αυτή την αλήθεια, αναπτύσσεται ο σημερινός εθνικισμός και διαμορφώνεται ο ρόλος του.
Στην κατανόησης της εθνικής ύπαρξης, ως ύπαρξης αξεδιάλυτης από τα δομικά της στοιχεία, την κοινότητα και το πρόσωπο, στον σεβασμό και την προάσπιση των στοιχείων αυτών. Στο πεδίο αυτό ο εθνικισμός παρουσιάζεται συντηρητικός, σαν πρόμαχος, σαν υπερασπιστής των ουσιωδών για την σύνολη ζωή του γένους.
Εκεί που ανακύπτει επαναστατικός, είναι στην δημιουργική πλαστικότητα , στην ζωντανή διαμορφωτική δύναμη με τις οποίες διαποτίζει το εθνικό σώμα.
Διότι δεν αρκεί η συντήρηση, αλλά είναι αναγκαία επίσης, η πολιτική αποκατάσταση, η εκφορά πολιτισμού, η ανάδειξη της ιδιομορφίας, ο πλούτος της δύναμης, η αναγεννητική ροή.
Σήμερα, τα τρία προαναφερθέντα στοιχεία βρίσκονται σε μια επικίνδυνη αχλή: Ποια είναι η ταυτότητα του ελληνισμού; Διατυπώνονται γνώμες, υπάρχουν διαφορές και διχογνωμίες, όμως ποια είναι η ταυτότητα που έχει εσωτερικεύσει ο λαός, η πεποίθηση για τον εαυτό του, το παρελθόν και το μέλλον του; Άλλο τόσο ομιχλώδη είναι και τα άλλα δύο στοιχεία, τόσο στο φυλετικό όσο και στο πολιτισμικό πεδίο.
Επομένως, η διαπίστωση είναι ρεαλιστικά απαισιόδοξη: αφού αποτύχαμε στην συντήρηση, πώς να τολμήσουμε την επανάσταση;
Άγγελος Δημητρίου